2024年10月1日火曜日

ムギセンノウ-13-2-3. シェイクスピア『リア王』-4,雑草の王冠-3 Fumiter-2, カラクサケマン-2.15世紀揺籃期本

  英国の大文豪,W. シェイクスピアW. Shakespeare, 1564 - 1616)の三大悲劇の一つ.古代ブリテン王国を舞台にした『リア王』で,王位を娘たちの甘言に乗って失い,狂気の内に彷徨う王は失った冠の代りとして小麦畑に生育する雑草を頭にかぶっている.この雑草の王冠を構成する草のひとつが,Fumiter である.

The Tragedy of King Lear
Act IV Scene IV

CORDELIA Alack, 'tis he: why, he was met even now
   As mad as the vex'd sea; singing aloud;
   Crown'd with rank fumiter and furrow-weeds,
   With hardocks, hemlock, nettles, cuckoo-flowers,
   Darnel, and all the idle weeds that grow
   In our sustaining corn. 
 
 この
Fumiter が,和名カラクサケマンと言われる Fumaria officinalis L.(英俗名 Fumitory, 希臘語名 Capno 等,羅甸名 Fumus terraæ 等)は欧州ではギリシャ・ローマ時代には既に薬草として知られ(前記事),15世紀の揺籃期本草書にも収載されている. 下図は揺籃期本草書のカラクサケマンの章の冒頭で,この植物の図を掲げた部分のみを示した.


        ①1484 Peter Schöfferラテン本草』(Latin Herbarius
  1485 Peter Schöfferドイツ本草German Herbarius, Herbarius zu Teutsch
  ③1487 Johann Wonnecke von Kaub健康の庭園』(Gart der Gesundheit
  1491 Jacob Meidenbach 健康の庭』(Ortus sanitatis

①と②のPeter Schöffer が出版した二書については,当ブログの「ムギセンノウ-5 を参照して頂きたい.

1487 Johann Wonnecke von Kaub健康の庭園』(Gart der Gesundheit)はそれ以前の書よりもはるかに広い視野をもつ本であった.植物について記載する以外に魚,烏,その他の動物,鉱物,さらには医学に関する項目をもとりあげていたのである.しかしそれも『ドイツ本草』と同様にほぼ編纂物といってよく,『ドイツ本草』を援助した同じパトロンの後立てがあった.カラクサケマンの図もそうだが,『健康の庭園』の中の植物図の三分の二ほどは『ドイツ本草』から選ばれているが,それらは簡略化され,再刻され,たいてい典拠した本の図通り描かれていない.しかし,実際の彫刻は巧みになされており,1482年版の『自然の書』ですでに採用されていた,ところどころ黒地に白線を用いて描く方法や,小さな黒点で表現する方法には技術的進歩がみられる.この書で新しく採用した図については,自生の植物はかなり写実的に描いてあるが,残余は大部分,ないしは全部空想的である.

1491 Jacob Meidenbach 健康の庭』(Ortus sanitatis)は,上記の書をラテン語に訳し,増補した小型の書籍で,図は1487年版より簡略化されている.

 左下に示す⑥圖は,1499年に刊行されたヴェネチア版『ラテン本草(① Latin herbarius)』で,『アヴィケンナ新村のアルノルディ薬草園』(Herbarius Arnoldi de nova villa Avicenna)としても知られている書からで,この書には,出典がドイツ系の本草書と考えられている,一揃いの新しい図版が添えられている.原版とこの版はわずか十五年しか離れていないのに,活字書体がゴシック様式からローマン様式に変わったことで,この本はぐっと近代的な感じとなり,それが中の図を倍ほども古拙に思わせることになった.図は彫版手法の発展の故か,より繊細になっている.記載されている 150 品目の全てが植物で,章立ても1484年版『ラテン本草』と同じであった.また,ドイツ語の版では添えられていた地方名はなくなっている.
  
その第61LXI)章には,カラクサケマが FVMVSTERRAEFumusterræ

の名で記載されている.図はドイツ版に似ているがより簡略化され,根の形は実物とはますますかけ離れていった.pdf より起こしたラテン語の記述文を記す.

FVMVSTERRAE

Fumusterræ calídus est& síccusín secundo gra-
du. Pandecta & dícítur fumusterræ quía generatur
a fumosítate grossa a terra resoluta & superfícíeí ter
ræ adherens & quando uírídíor tanto effícatíor exí
stít & exíccata nullíusuírtutís, prícípalíter purgat
melancolíam. secundo flegnía salsum & coleram &
est díuretícam. Vnde decoctío eíus cum alíís appro
príatís ualet leprosís & ydropícís de frígída causa,
Recípe succí fumítetræ líb.í, extremítatum absíní
florum centaureæ florum boragínís ań. m. 5. radícís
esulæ polípodíí radícís ebulí ań óz. í. cuscutæ díthí-
mí folíorum senæ ań óz. 5. semínum fenículí petro-
sílíní apíí. leuíctící. mírabolonorum kebulorum ín-
dorum ań. 3. íí, líquírícíæ. 3. í. omnía grosso modo
confundantur & bulíantur c
û aqua símplící líb. í. 52
cum parum acetí ad consumatíonem medíetatís co-
letur & dulcoretur cum zucaro & fíat sírupum. quí
sumatur mane & sero tepíde pro qualíbet uíce í quá
títate medíí cíphí, Quo consumpto sequentes píllu
læ sumantutr, Recípe masse píllularum de míseríon
.
. íí. masse píllularum de fumoterræ. . í. turbít. .
.5. granorum conídíí numero.5. zíncíberís gra. mí-
sce malaxádo cum sírupo de fumoterræ & fíant píl-
lulæ. íx. Postea sumantur díalacca uel díacostum ul
díacorus pro confortatíuís, confert etíam succus fu
míterræ cum sero capríno cum mírabolonís míscen
do cum prædíctís passíoníbus. Item succus fumíter
ræ cuí mísceatur puluís mílíísolís uel saxífragæ & có
fert prouocando urínam, Item succus fumíterræ ua
let ad putrefactíonem orís & gíngíuarum os cuz eo
abluendo. Item succus fumíterræ cum zucaro ualet
ad opílatíonem splenís & epatís de frígída causa. Ité
succus fumíterræ cum sulphure & oleo laurí ualet
contta scabíem. Pandecta. Platearíus.

0 件のコメント: