Scilla peruviana
どこからか庭にやってきた.幅の広い葉が地に伏し,太い茎の上に円錐形をなす青紫色の小さな六辧の花を多数着ける.何となく動物的な不細工な花で,花後の実の着き方がみすぼらしいと,家庭内の評判は良くない.何時の間にか白い花をつける株も出てきたが,これも苞ばかり目立って可愛くない.
リンネが命名した種小名 “peruviana”
は「ペルーの」の意味なので,あたかも原産地が南米ペルーであるかのように思わせるが,実際はスペインなどの南ヨーロッパ原産.最初に記述したクルシウスの「稀産植物誌」に,ペルーから渡来したと書かれて以降,この誤解が定着し,スペイン原産と分かっても,名称が訂正されることはなく,リンネも変更しなかった.
16世紀の植物学者★カルロス・クルシウス(シャルル・ド・レクリューズ,Clusius de l'Ecluse, Charles, 1526~1609)が著した『稀産植物誌,Rariorum Plantarum
Historia』(1601) には,図と共に “Hyacinthus stellatus peruanus” の名でこの植物が記載されている.そこには,「エヴァラード・ミユニックボーヴェン(Everard Munichoven - it ought to have been Munchausen)という人物が栽培していた.彼は
1592 年にペルーからきたものであるという言葉を添えて、この植物の絵をクルシウスの所に送った.」とあり,この言葉からクルシウスはペルー原産と誤解をして,”Peruänus” と名づけたようだ.この書には “Eriophorus Peruänus” の名称で,“Hyacinthus stellatus peruanus” と同一と思われる図が載っている.この植物にも “Peruänus” とペルーに関連する語が使われている.この二つの植物の関連は分からなかったが,後の成書では同一種とされている.
我が家での評判はあまり宜しくないが,欧州北部では愛玩されていたようで,★バシリウス・ベスラー(Basilius Besler, 1561~1629) の『アイヒシュタットの庭,Hortus Eystettensis』(1613) には美しく描かれたオオツルボが “Hyacinthus Stellatus,
Polyantries, ex Peru” の名でページの中央を彩っている.
17世紀の英国の園芸家★パーキンソン(Parkinson, John, 1567-1650)は,この植物が南ヨーロッパ原産である事を認識しており,その著書 ”Paradisi in sole paradisus terrestris” (1629) に図と共に “The great Spanish Starry Iacinth, or of Peru” と先人たちの付けた “Peru” に言及しながら「大きな星狀の花をつけるスペインヒヤシンス」の名で記載し “These doe naturally grow in Spaine” と記した.この植物は一六〇七年にギヨーム・ベール(フリーズランドの生まれと言われている. Guillaume Boel, a Freeze-lander borne )が、スペインで収集したそれ以外の球根と一緒にパーキソンのところに送ったものである.
「分類学の父」と称される★カール・フォン・リンネ(Carl von
Linné, 1707~1778)は『植物の種,Species Plantarum』(1753) で,この植物をツルボ属に帰属し,現在でも有効な学名 Scilla peruviana と記載した.記述の内で.原産地は
“Habitat in Lusitani” と,ローマ支配下の Hispania を構成した属州の一つで,現在のポルトガルおよびスペイン西部に該当する「ルシタニア」と認識・記載していたが,種小名は,広く馴染まれていた「ペルー産の」を受け継いだ.
(パーキンソン,リンネに関しては次記事)
欧州北部でも十分に成長し,エキゾティックな花をつけるからか,その後も広く栽培され,カーチスの『植物雑誌』やルドゥテの『百合図譜』にも美しい図と共に記載されている(後述).
★シャルル・ド・レクルーズ(=クルシウス)(Clusius de l'Ecluse,
Charles, 1526~1609)は 16世紀ヨーロッパの植物学者として最も重要な人物の一人で,フランドルに生まれた.健康に恵まれず,貧しかったが多才な人物であり,八ヵ国語を操った.ヨーロッパ各地を旅行し豊かな植物学の知識を身につけた.およそ
14 年間マクシミリアン二世に仕え,ウィーンの宮廷で過ごしたが,最後はライデン大学の教授になった.ここに植物園をつくり,オランダにおける球根栽培の基礎を築いたといわれる.若い頃からの成果をまとめて
1601年に Rariorum
Plantarum Historia(『稀少植物誌』)を出版.リンネの仕事はこの本のおかげをたいそう被っている.クルシウスの業績はリンネを通じて現代の植物学にも影響を及ぼしているといえよう.
この書の182ページには“Hyacinthus stellatus peruanus” の名でオオツルボが記載されていて,リンネなどはこれを参照している.更に 173 ページには “Eriophorus Peruänus” の名称でほぼ同一の図が掲げられている.
Eriophorus Peruänus.
ALIVD porrò
elegantissimum Eriophori
genus ab eruditissimo viro Doctore Simo-
ne de Tovar Medico Hispalense celeberri-
mo, anno M.D.XCVI. accipiebam, nunquam
ante mihi conspectum, quod jam descripto
adjungendum putavi.
MVLTA id ex radice promit folia,
surrecta
initio, deinde in terrá lese inclinantia, désa,
carinata, instar foliorum Hyacinthi, viridia,
splédentiáq;, quę minutim cófracta, tenuis-
sima stamina prębét, haud secus ac Primum
genus: inter hæc folia sesquipedalis nascitur
caulis, teres interdú & gracilis, firmus tamé,
nudus, virescens, qui summon fastigio pluri-
mos fundit flores, initio quasi in spica con-
gestos, deinde ab infimo sese explicare inci-
pientes & in latitudiné expandentes, sex fo-
liolis stellatim decussatis cóstare deprehen-
duntur, coloris purpurei, circa umbilicu au-
té cærulei, ut & prominens umbo, atq; sena
quæ illú ambiunt staminula lata , flavis seu
pallidis apicibus prædita, singula florú folia
per longitudiné secante venâ ex atro pur-
pureâ, odor valde tenuis & exilis : oblongis
verò gracilibúsq; innitútur flores pediculis
ex viridi purpura scétibus, quorú singuli ex
appendicularú candidarum & membrane-
cearum sinu prodeút: floribus successerunt
trigona mucronatáq; capitula, semen con-
tinentia rotúdum, nigrum semini Hyacin-
thi Anglici seu Belgici par: bulbus ejus cras-
sus, longiusculus & quodammodo pyramid-
dalis, ex albo flavescens (cujus squamæ, petinde ac in priore, molli lanugine
plenæ) infimâ
sede multis crassiusculis fibris prædita: floruit extremo Maio insequente.
Ceterum, cum diligenter hanc stirpem
considero, & cum Hyacinthi stellati Peruäni ico-
ne confero, plurimis notis convenire comperio, & illâ ipsa icone hanc
stirpem , aut illi pa-
rem, expressam esse, pænè mihi persuadeo: illud solum interest, quod iconi
folia non carina-
ta, sed medio nervo protuberante & sublevato adpicta sint, tum radix nimis
obtuso mucro-
ne. Hanc ob caussam Lectori optionem relinquo, ut quo loco volet, iconem
adaptet.
Eriφópy, Laniferi nomen huic bulbo
inditum, ob tomenti copiam, quod lanæ modo in Nomen.
stamina diduci potest.
Theophrastus inter veteres, lib. v11.
Plant. Hist. cap. XIII. eriophori meminit bulbi, illum
in littoribus nasci, lanámq; sub primis tunicis habere, ex qua toge & aliæ
vestes cóficiantur:
deinde, quod internum est in eo bulbo, mandi: cujus in hoc nullum periculum
fecimus.
Ejus etiam meminit Plinius lib. XIX. Natural. Hist. cap. 11. Theophrasti testimonium ad-
ferens: & Athenæus lib. Deipnosoph. II.
Sed satis mirari nequeo, quosdam
scribere non esse veritos, Dodonæum vidisse in Ill. V.
Ioannis Brancionis horto eriophorum illum bulbum, cujus iconem exhibet in
appendice
ad Purgantium historiam; cùm tamen disertè scribat, eriophorum quidem vidisse
(primum
videlicet quem hoc capite nos describimus) at florem numquam. Iconem auté quam
istic
addidit, acceptam fert illi, qui, me urgente, eam miserat. Et certè Dodonæum
aliquoties
admonuisse memini, ne evulgaret, quod mihi admodum suspecta esset illa icon.
HYACINTHVS STELLATO FLORE.
CAP. XXX.
(Hyacinthus Stellatus Peruvanu)
MVLTA sunt
Hyacinthi stellato flore ge-
nera, quorum histori am hoc capite de-
scribendam duxi : ad cujus calcem nonnulla
etiam de Hyacintho vulgari stellato flore di-
cemus.
PRIMVM autem locum merito sibi vin-
dicabit elegans & rarissimus ille, quem, ex
Peruano orbe delatum, in suo ho to alebat
Everardus Munichoven (cui hæc studia cor-
di ) & florentem suis coloribus exprimi cura-
bat: ejus deinde exemplar ex archetypo Eve-
rardi imitatú, pro nostrâ amicitiâ, ad me mit-
tebat Nobilis vir Carolus de Tassis, Regius
Antuerpia Cursorum Præsectus, mense Au-
gusto anni XCII. supra millesimum & quin-
gentesimum.
LATA, crassa, multaque (utex icone ani-
madvertere licuit) habuit folia, Hyacinthi
orientalis, seu potius Eriophori bulbi folijs si-
milia, humi, magnâ ex parte, sparsa, &viridia,
inter quæ prodijt nudus caulis, virescens, sum-
mofastigio multis floribus, spicæ in modum
simul congestis, onustus, qui ab imo sese pri-
mum explicare incipiunt, ir. star Scilla, Orni-
hogali & similium: pediculi oblorgi, ex atro
virescentes, ex gracilium & exiguorum folio-
rum alis orti flores sustinent, sex folijs stellæ
instar expansis constantes, purpurei soris colo-
ris, intus ex purpurâ cærulei, umbone, quem-
admodum in vulgari, floris umbilicum cum
sex staminibus illum ambientibus, occupan-
te. Fuerit-ne odore aliquo præditus is flos, aut
in semen abierit, nondum intellexi: radix bul-
bosa, crassaque instar radicis Hyacinthi orien-
talis, fusco colore prædita foris, & multis cras-
siusculis fibris ab ima sede prodeuntibus fir-
mata.
ALTER etiam elegans, nec mihi cum suo
flore, dum hæc scribebam, conspectus: cujus
iconem cum sequente descriptione Viennam adme mittebat Tornaco, Ioannes
Moutonus,
meâ Pannonicarum stirpium historiâjam evulgatâ.
★バシリウス・ベスラー
(Basilius Besler, 1561-1629)は,ニュルンベルクの高名な薬剤師および植物学者で,ボタニカル・アート史上極めて重要な植物図鑑 "Hortus
Eystettensis"(『アイヒシュテットの園』)を出版した人物として最も良く知られている.
彼は,ババリア地方アイヒシュテットの司教を勤める,ヨハン・コンラート・フォン・ゲミンゲン (Johann Konrad
von Gemmingen) と交流があり,司教が所有する庭園の園長を務めた.司教は大変熱心な植物愛好家で,自ら所有する庭園の運営にも並々ならぬ情熱を傾け,その結果この庭園はその規模と植物の多様性において,当時のヨーロッパでも最も重要な植物園の一つに数えられた.司教のヴィリバルトブルク (Willibaldsburg)の邸宅は,町を見下ろす小高い丘の上に建てられ,この邸宅を囲むようにして庭園が営まれていた.この庭園は,ベスラーの同僚であり,医師および植物学者でもあった,ヨアヒム・カメラリウス (Joachim
Camerarius, 1534-1598) が1596年に設計したが,
カメラリウスの死(1598年)後,ベスラーは,カメラリウスが育てていた植物をアイヒシュテットに移し,そこで植物の栽培,管理を続けた. 司教は,この庭園で育てられていた植物の図譜の編纂をベスラーに命じたが,しかしながらこれが完成するまでには16年を要し,司教は出版目前にして他界してしまった.
『アイヒシュテットの園』が出版されるまでは,植物図鑑といえば,薬用植物や食用植物に重点が置かれ,図譜の描写も粗雑なもので識別するにも困難であったりもし,ましてや芸術的価値などほとんどなかった.ところが,『アイヒシュテットの園』は,これまでのボタニカル・アートの概念を根底から覆した.この図譜は,観賞用植物,薬用植物のほか野菜類,ヒマやオランダカイウなどの外来植物を含む図譜から構成され,ほぼ実物大で,細部まで精密に描かれている. 図版は57×46cmと大型で,そのコンセプトは斬新で,レイアウトも芸術的に優れており,手彩色により見た目の効果を更に高めている.この植物図譜の初版は1613年で,367枚の銅版画から構成されていた.
Secundus
Ordo. Fol. 9
CELEBERRIMI EYSTETTEN-
sis horti, Icones planrarum Vernalium.
I
HYacinthus Stellatus, Polyantries, ex Peru: Exoticus, Rarus, Anno
1611 Mense Majo, in viridario Illuftrissimi nostri Principis Eystettensis, è vivo Natu-
turæ typo effigiatus, oriebatur, ad turbinem conglomeratis floribus, centum & octoginta
quatuor numerû excedentibus, purpuracoeruleis : stamina cuilibet florum foliolo insidebant
purpurea: in quorum medio capitulum, azurei colons, his subsistebat caulis crassior, nudus,
herbaceus, foliis anguste mueronatis, circumrosis, crassioribus, late imbricatis, prope humum
fusis, firmabatur autem bulbo grandi, fuscè albo, in infima parte crassioribus fibris diffuso.
Clusius lib. secundo, fol. 182.
Lobel. Advers. alterâ parte, fol. 487.
Germanicè, Sternhycinth auß Peru 𝔖𝔱𝔢𝔯𝔫𝔥𝔶𝔞𝔠𝔦𝔫𝔱𝔥 𝔞𝔲ß 𝔓𝔢𝔯𝔲
1611年の5月にアイヒシュタットの庭の露地で開花した.車輪状の花の集合体をつける.小さな小紫の花が一房に84個着いた.花茎は,ロゼット状に地面にべったりとついている葉の中心から伸びる.鱗茎は大きく茶白色で下部は繊維状である.
(パーキンソン,リンネに関しては次記事)
0 件のコメント:
コメントを投稿