2018年11月29日木曜日

シャジクソウ-4 欧文献-2(仮), リンネ(植物の属,ウプサラ植物園誌,植物の種), ルートヴィッヒ,“Definitiones generum plantarum”,クニフォフ "Botanica in Originali, seu Herbarium Vivum"

 Trifolium lupinaster
クニフォフ "Botanica in Originali, seu Herbarium Vivum" (1758)


世界的にはシベリアを中心にアジア北東部,ヨーロッパ北部に分布する.そのためか欧州文献に記されたのは比較的遅く,ロシア学術誌に初めて掲載された.
Trifolium (三つの小葉)の属名は,5-7枚の小葉をつけるシャジクソウには合わないが,シロツメクサなどの類が元になったためで,lupinaster の種小名は,「葉がルピナスのそれに似ている(Buxbaum, 1729)」からとされている.
正名はリンネの『植物の種 (1753) に掲載された Trifolium lupinaster であるが,リンネはBuxbaum 1729 年に付けた名前を種小名に踏襲した.
(挿図はB.H.L. の公開デジタル画像より部分引用).

リンネは,植物の属名の出発点とされる 1737 年の『植物の属 第一版』で Triforium 属(シャジクソウ属)を記載したが,その中には Lupinaster は種の例として挙げていなかった.
1737 Linnaei “Genera Plantarum”  Trifolium p229
Caroli Linnæi ... Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum, figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium.

DIADELPHIA DECANDRIA       229
TRIFOLIUM * Tournef. 228. Riv. IV: 12 - 19 . Triforiastrum Mich.
25. Triphylloides Pont. anth. Lupulinum Riv. IV: II. Lagopus Riv.
IV; 20-22. Melilotus Tournef. 229. Riv. IV; 7-10.  603
CAL: Periantbium monophyllum, tubulatum, quinquedentatum , persistens.
COR: papilionaeca , sæpius persistens , marcesccns.
Vexillum reflexum.
Ale vexillo breviores.
Carina alis brevior.
STAM: Filamenta diadelpha, (simplcx & novemsidum) Antheræ simplices.
PIST: Germen subovatum. Stylus subulatus,  ascendens. Stigma simplex.
PER: Legumen breve, univalve.
ISM: paucissima, subrotunda.
OBS: Characterem bujus generis absolutum cum nota sua vera & essentiali , licet
plures examinando species maximam impenderim operam , etiamnum me dare
neo posse fateor, nec dedit ullus alius bactenus , ne quidem a foliis.
Genus hoc naturale essje docent facies & attributa varia specierum: nec limites
invenerunt , qui dilacerare tentarunt.
Triphylloides  Pont: Corolla monopetala , coalitis scilicet in unum vtxillo , alis
& carina, gaudet.
Trifoliastri  Mich. Legumen calyce longius: Flosculi in capitulum congesti.
Lupulini  Riv: Corolla persistens , Vexillo inflexo plano.
Lagopi  Riv. Calyx longitudine corollæ villosus.
Meliloti  T. Flores spicati : Legumen ealyce longius.

しかし,1742年の『植物の属 第二版』での Triforium 属には,Buxbaum が記した Lupinaster を新たに入れた.

356  DIADELPHIA DECANDRIA.

713. TRIFOLIUM *. Tournes. 228. Riv. IV:
12-19. Trisoliastrum Mich. 25. Triphylloides
Pont. anth. Lupulinum Riv. IV: II. Lagopus
Riv. IV: 20-22. Melilotus Tournes. 229, Riv.
IV : 7-10. Lupinaster Buxb:

CAL. Perianthium monophyllum, tubulatum, quinquedentatum,
persistens.
COR, papilionacea, sæpius persistens, marcescens,
Vexillum reslexum.
Alæ vexillo breviores.
Carina alis brevior. -
STAM. Filamenta diadelpha, (simplex & novemsidum.)  Antberæ
simplices.
PIST. Germen subovatum. Stylus subulatus, ascendens. Stigma
simplex.
PER. Legumen breve, univalve.
SEM. paucisima, subrotunda.
OBS. Characterem bujus generis absolutum cum nota sua vera & es-
sentiali, licet plures examinando species maximam inpenderim epe
ram, etiamnum me dare non posse fateor, nec dedit ullus alius ba-
ctenus, ne quidem a foliis.
Genus hoc naturale esse docent facies & attributa varia specierum;
nec limites invenerunt, qui dilacerare tentarunt.
Triphylloides Pont. Corolla monopetala, coalitis scilicet in umum
vexillo, alis & carina, gaudet.
Trifoliastri Mich. Legumen calyce longius : Flosculi in capitu-
lum congesti.
Lupulini Riv. Corolla persistens, Vexillo inflexo plano.
Lagopi Riv, Calyx longitudine corollæ villosus.
Meloloti T: Legumen calyce longius
Lupinaster Legumina polysperma. Folia quinata.

更に,現行のリンネの分類法の属の基とされている 1754年の『植物の属 第五版』でも,Triforium 属の記述はやや簡略化されたものの,Buxbaum が記した Lupinaster の記述はそのままであった.

DIADELPHlA DECANDRIA.        337

802. TRIFOLIUM *. Tournes. 228. Trifoliastrum
Mich. 25. Melilotus Tournes. 229,. Lupina-
ster Buxb.

CAL. Perianthium monophyllum, tubulatum, quinquedentatum,
persistens.

COR. papilionacea, sæpius persistens, marcescens,
Vexillum reslexum.
Alæ vexillo breviores.
Carina alis brevior. -
STAM. Filamenta diadelpha, (simplex & novemsidum.) Antheræ
simplices.
PIST. Germen subovatum. Stylus subulatus, ascendens. Stigma
simplex.
PER. Legumen breve, univalve.
SEM. paucisima, subrotunda.
OBS. Characterem bujus generis absolutum cum nota sua vera
& essentiali, inter omnes dare difficillimum judico.
Genus hoc naturale esse docent facies & attributa varia spe-
cierum; nec limites invenerunt, qui dilacerare tentarunt.
Triphylloides Pont. Corolla monopetala, coalitis scilicet in u-
mum vexillo, alis & carina, gaudet.
Trifoliastri Mich. Legumen calyce longius : Flosculi in capitu-
lum congesti.
Lupulini Riv. Corolla persistens, Vexillo inflexo plano.
Lagopi Riv, Calyx longitudine corollæ villosus.
Meloloti T: Legumen calyce longius
Lupinaster Legumina polysperma. Folia quinata.

リンネと交流のあったドイツの医師,植物学者のルートヴィッヒ(クリスティアン・ゴットリープ,Christian Gottlieb Ludwig1709 - 1773)は,彼の著書 Definitiones generum plantarumにおいて,リンネの分類法を用いた植物の分類誌で,シャジクソウを TRIFOLIUM 属の一員として記録し,前記事に記したブックスバウム(Johann Christian Buxbaum アンマン(Johann Amman の著作を引いた.

p 146
473. TRIFOLIVM  Linn.
Folia ternata; calix tubulofus, breuis, quinquedentatus;
vexillum reflexum, alae breues,
carina minima; legumen breue, femina pauca,
reniformia continens.
Sequentia genera ad Trifolium referenda sunt,
nam modus fiorendi in capitulis globosis, item spicis,
calix plus minus profunde diuisus, vel irregularis,
proportio petalorum et coalescentia in monopetalos
flores, legumen intra calicem contentum, vel emissum,
et reliqui characters, certos limites non exhibent.
(中略)

LVPINASTER. Buxb. qui idem cum
LVPINASTRO Amm. est, a Linnaeo huc refertur,
ob habitum et folia quinata, potius ad Dorycnium
referri meretur, ab virisque tamen leguminibus
longioribus differt.

1741年に,ウプサラ大學の教授,大学付属の植物園長になったリンネは園内に住み,彼の分類法に従って体系的に植物を展示・記録した.この植物園は条件の悪い低湿地にあったが,リンネの努力で世界各地の多くの植物研究家からから提供を受けた3.000種もの植物が栽培された.
彼は 1748 年に『ウプサラ植物園誌 Hortus Upsaliensis』を刊行したが,“Trifolium” の項にはこの庭園の屋外で栽培していたシャジクソウを,前記事に記したブックスバウム(Johann Christian Buxbaum アンマン(Johann Amman の著作を引いて,記録した.

カール・リンネ『ウプサラ植物園誌 Hortus Upsaliensis (1748),  p57

5. TRIFOLIUM capirulis dimidiatis, foliis qvinatis
sesilibus, leguminibus polyspermis
Lupinaster Buxb.act.2. p. 345. t. 20.
Lupinaster floribus purpureis, siliqvis minoribus.
Amm, ruth. 107. n. 143.
β. Lupinaster floribus albis, siliqvis minoribus. Amm
rhut. 109. n. 144.
Habitat in Sibiria.
Hospitatur sub dio, perennis.

現行のリンネの分類法の基とされている 17534年の『植物の種 第一版』の vol. 2, p766には,現在の正名である Trifolium lupinasterで,シャジクソウが記されている.

* Lotoidea leguminibus tectis polyspermis.
Lupinaster. 9. TRIFOLIUM capitulis dimidiatis, follis quinatis sesilibus,
leguminibus polyspermis. Hort. ups. 223.
Lupinaster. Buxb. act. 2. p. 345. t. 20.
Lupinaster floribus purpureis & albis, filiquis minoribus,
Amm, ruth. 143. 144.
Habitat in Sibiria, *
*: Jupiter = perennial

クニフォフ(ヨハン・ヒエロニムス,Johann Hieronymus Kniphof1704 - 1763)はドイツのエルフルトで生まれた.イェナ大学,エルフルト大学で医学を学び,同大学で働いき,1732年にドイツ自然科学アカデミー・レオポルディーナの会員に選ばれ,1737年にエルフルト大学の教授となり,1747年には医学部長となった.その後 1761年から彼の死まで,エルフルト大学の学長を務めた.
主著の植物標本集,"Botanica in Originali, seu Herbarium Vivum" の初版は1733年に出版され,1747年,1758年に改訂増補版が出版された.リンネの命名法で分類され,図版は,エルフルトの印刷業者,フンケ(Johann Michael Funcke)と開発した,"Naturselbstdruck"と呼ばれる植物標本から直接版を作る技法で作られた.この技法の詳細は伝わっていない.
クニフォフの著作は江戸末期の日本に伝わり「キニーホフ植物図譜」として宇田川榕庵によって手写され(未確認),『草木図説』を著すのに参考にされた.
その,1758 年版の第五巻,91図に白い花をつけた車軸草の印葉図が載る(冒頭図,右).参考文献としてリンネの「植物の種」とともに,ルートヴィッヒ “Definitiones generum plantarum” が記されている.

TRIFOLIUM capirulis dimidiatis, foliis qvinatis sesilibus,
leguminibus polyspermis. Linn. S. P. 766
Ludw. D. G. P. 473
Lupinaster

0 件のコメント: